Ο Ειδικός Παιδαγωγός είναι ένας από τους βασικότερους ανθρώπους που εμπλέκονται στη διαδικασία αγωγής και εκπαίδευσης των παιδιών με ειδικές (εκπαιδευτικές) ανάγκες και δεξιότητες. Ο ρόλος του είναι πολύπλευρος και γι’ αυτό το λόγο η επαγγελματική του ιδιότητα συχνά τείνει να συγχέεται με τα άτομα που ασκούν διαφορετικές θεραπείες στην ειδική  αγωγή.

Ο Ειδικός Παιδαγωγός έχει ως βάση της επιστημονικής του κατάρτισης, την παιδαγωγική επάρκεια, γεγονός που του επιτρέπει να διδάσκει τα παιδιά και μάλιστα μέσα από εναλλακτικές μορφές μάθησης. Αυτό σημαίνει ότι κύριο μέλημά του είναι η αγωγή και η εκπαίδευση των μαθητών μέσα από τη χρήση ιδιαίτερων τεχνικών και εποπτικών μέσων, προσαρμοσμένων στις ανάγκες του εκάστοτε παιδιού.

Ωστόσο, ο  ρόλος του εκτός από παιδαγωγικός, είναι υποστηρικτικός και συμβουλευτικός, καθώς διαμεσολαβεί όχι μόνο ανάμεσα στο παιδί και τη μαθησιακή του πορεία, αλλά και ανάμεσα στο παιδί και την ίδια του την οικογένεια, με ό,τι απαιτήσεις συνεπάγονται αναφορικά με το σχολικό σύστημα και την ευρύτερη κοινωνία.

Ένας ειδικός παιδαγωγός επικεντρώνεται σε ποικίλους τομείς των ειδικών αναγκών και υποστηρίζει αφενός τη γνωστική εξέλιξη των μαθητών και αφετέρου τη συναισθηματική ανάπτυξη και τις κοινωνικές τους δεξιότητες, μεριμνώντας για την ευκολότερη ενσωμάτωση και συμπερίληψή τους στο σχολικό και κοινωνικό πλαίσιο.

Μαθαίνοντας, λοιπόν, σε κάθε παιδί και έφηβο πώς να μαθαίνει και ανάλογα με τις εξειδικεύσεις του, δημιουργεί εξατομικευμένα προγράμματα ειδικής διαπαιδαγώγησης, με απώτερο στόχο τη θεραπευτική προσέγγιση και τη μαθησιακή υποστήριξη παιδιών και εφήβων που παρουσιάζουν:

• Μαθησιακές Δυσκολίες
• Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες (Δυσλεξία, Δυσγραφία, Δυσαναγνωσία, Δυσαριθμησία).
• Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ)
• Νοητική Υστέρηση
• Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές (Αυτισμός, Asperger, Σύνδρομο Rett , Παιδική Αποδιοργανωτική Διαταραχή και Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή- μη προσδιοριζόμενη αλλιώς)
• Διαταραχές λόγου και ομιλίας
• Νευρολογικές και Αισθητηριακές Διαταραχές (Ακουστική και Οπτική Ανεπάρκεια)
• Γενετικά Σύνδρομα
• Κινητικές Αναπηρίες
• Διαταραχές Συμπεριφοράς
• Εξελικτικές Διαταραχές, κ.α

Πιο συγκεκριμένα, οι τομείς στους οποίους επικεντρώνεται το πρόγραμμα της ειδικής διαπαιδαγώγησης, είναι οι εξής:

Α) ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΣ – ΓΝΩΣΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

1. Εκμάθηση γραμμάτων και αριθμών
2. Αναγνωστική λειτουργία
3. Αναζήτηση/Εντοπισμός και Επεξεργασία πληροφοριών
4. Αναγνωστική Κατανόηση
5. Ορθογραφική ικανότητα
6. Παραγωγή γραπτού λόγου / Γραπτή Έκφραση
7. Παραγωγή προφορικού λόγου / Αφήγηση / Περιγραφή
8. Οργάνωση και δομή λόγου
9. Γραμματική / Μορφολογία
10. Προμαθηματικές Έννοιες
11. Αριθμητική/ Υπολογιστική ικανότητα
12. Μαθηματική σκέψη και ανάλυση

Β) ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

α: ανάπτυξη δεξιοτήτων:

1. συγκέντρωσης
2. οπτικής αντίληψης – μνήμης
3. ακουστικής αντίληψης
4. φωνολογικής ενημερότητας
5. γλωσσικής καλλιέργειας / σημασιολογίας
6. οργάνωσης γραφής
7. εκτέλεσης εντολών
8. λεπτής κινητικότητας/ γραφοκινητικότητας

Παράλληλα, μέσα από τα εξατομικευμένα προγράμματα της ειδικής διαπαιδαγώγησης, επιτυγχάνεται η οριοθέτηση της συμπεριφοράς του παιδιού/εφήβου, η ικανότητα οργάνωσής του στο πλαίσιο των χωροχρονικών εννοιών και η ενίσχυση της συγκέντρωσης και της προσοχής του.

Επίσης, απώτερος στόχος κάθε παρέμβασης είναι η ενίσχυση της αυτοεικόνας του μαθητή και κατ’ επέκταση, της αυτοπεποίθησής του. Γενικότερα, προτεραιότητα του Ειδικού Παιδαγωγού είναι η ανάπτυξη όλων εκείνων των δεξιοτήτων που δύνανται να αυξήσουν την ποιότητα της καθημερινής διαβίωσης του παιδιού, αλλά και να καλλιεργήσουν τις ήδη υπάρχουσες κλίσεις και τα ταλέντα τους.

Μετά  την έναρξη ενός προγράμματος της ειδικής διαπαιδαγώγησης, πρωταρχικό στόχο αποτελεί η αξιολόγηση των γνωστικών και μαθησιακών ικανοτήτων του εκάστοτε παιδιού.

Ο Ειδικός Παιδαγωγός αφού λάβει υπόψιν όλα τα στοιχεία της διάγνωσης που μπορεί να φέρουν οι γονείς από άλλους θεραπευτές, χρησιμοποιεί και ο ίδιος διάφορα μέσα έτσι ώστε να αξιολογήσει το συνολικό προφίλ του παιδιού. Στη συνέχεια και σε συνεργασία με τη διεπιστημονική ομάδα των θεραπευτών του παιδιού, δημιουργείται ένα ειδικό, εξατομικευμένο πρόγραμμα μαθησιακής παρέμβασης προσαρμοσμένο στις ανάγκες, τις ικανότητες και τους ρυθμούς του.

Ποιες είναι οι ηλικίες που μπορεί ο/η Ειδικός Παιδαγωγός να ξεκινήσει μία παρέμβαση με το παιδί;

Αναμφισβήτητα, η εκπαιδευτική στήριξη του Ειδικού Παιδαγωγού είναι αναγκαία και χρήσιμη σε οποιαδήποτε ηλικία κι αν βρίσκεται ένα παιδί με ειδικές (εκπαιδευτικές) ανάγκες. Οι συνήθεις ηλικίες στις οποίες παρεμβαίνει ο Ειδικός Παιδαγωγός, είναι μόλις το παιδί αρχίζει το Δημοτικό. Αυτό συμβαίνει, διότι όταν το παιδί αδυνατεί να ανταποκριθεί επιτυχώς στις «απαιτήσεις» του σχολείου, τότε αρχίζουν να εκδηλώνονται εντονότερα οι δυσκολίες του.  Ωστόσο αυτό το γεγονός καθιστά και αναγκαία μία πρώιμη ανίχνευση, καθώς η ενδεχόμενη αργοπορία μίας παρέμβασης, πολλές φορές σημαίνει ότι έχει χαθεί σημαντικός χρόνος για την κατάκτηση πολλών δεξιοτήτων από πλευράς του παιδιού.

Η καταλληλότερη ηλικία που μπορεί να ξεκινήσει  η παρέμβαση με ένα παιδί με ειδικές (εκπαιδευτικές) ανάγκες είναι γύρω στα 3 1/2 χρόνια ή και νωρίτερα. Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι έχουν, ήδη, υπάρξει πρώιμες ενδείξεις τόσο στο αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού όσο και στη συμπεριφορά του και τις οποίες οι γονείς έχουν ήδη αντιληφθεί ή για τις οποίες έχουν ήδη λάβει κάποια διάγνωση από έμπειρους ειδικούς. Πολλές φορές  οι γονείς είναι εφικτό να λάβουν κατευθυντήριες οδηγίες από τον Ειδικό Παιδαγωγό, προκειμένου να κατανοήσουν την ύπαρξη μίας ενδεχόμενης «διαφορετικότητας» ως προς το ρυθμό ανάπτυξης του παιδιού τους. Έτσι, με τη σειρά του ο Ειδικός Παιδαγωγός μπορεί να συμβάλλει στην παραπομπή τους σε κάποια Δημόσια Διαγνωστική Υπηρεσία έγκαιρα.

Σε όλες τις περιπτώσεις, μία πρώιμη παρέμβαση καθίσταται σωτήρια, καθώς όταν το παιδί φτάσει σε ένα στάδιο ψυχο-συναισθηματικής ωρίμανσης, τότε θα μπορεί με μεγαλύτερη ευελιξία να υιοθετήσει τον κατάλληλο τρόπο, δηλαδή τον τρόπο που του ταιριάζει και το βοηθά στη μάθηση.

Ωστόσο, ακόμη κι αν καθυστερήσει μία παρέμβαση, δεν είναι ανώφελο να ξεκινήσει γιατί «ποτέ δεν είναι αργά». Ο Ειδικός Παιδαγωγός μπορεί να σχεδιάσει προγράμματα ακόμη και για εφήβους. Στις περιπτώσεις δε, ατόμων με νοητική υστέρηση και σοβαρές ή πολλαπλές αναπηρίες μπορεί να δουλέψει και με ενήλικες, ιεραρχώντας πάντα τις προτεραιότητες τους.

Τέλος, τα εκπαιδευτικά προγράμματα που σχεδιάζει ο Eιδικός Παιδαγωγός μπορούν να λειτουργήσουν και προληπτικά. Αξιοποιώντας δημιουργικά τις δυνατότητες του κάθε παιδιού (με ή χωρίς ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες) και μέσα από παιγνιώδεις βιωματικές δραστηριότητες όπως το θεατρικό παιχνίδι, η δραματοποίηση, η εναλλαγή ρόλων κ.α, μπορεί να βοηθήσει το παιδί να μάθει να οργανώνει το χώρο και το χρόνο του ποιοτικά, συμβάλλοντας, παράλληλα, στην βελτίωση της αυτοεκτίμησης του.

Κι ας μην ξεχνάμε…

• Όλα τα παιδιά μπορούν να μάθουν, απλά με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικούς ρυθμούς!
• Ας αναγνωρίσουμε πως ένα παιδί έχει ανάγκη να είναι απλά παιδί!
• Οφείλουμε να βλέπουμε όλοι μας πως κάθε παιδί είναι μια μοναδική και σημαντική προσωπικότητα με διαφορετικές ανάγκες και ενδιαφέροντα!
• Ας γίνουμε καλοί ακροατές των παιδιών: Ας τα ακούσουμε με τα αυτιά αλλά και με την καρδιά μας!
• Ας αποδεχτούμε όλες τις δυσκολίες τους και ας φροντίσουμε για την τελειότερη ανάπτυξη και αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους!

                                                          Πινιρτζή Βασιλεία

                                         Φιλόλογος – Ειδική Παιδαγωγός (MEd)